Ο Δήμος Βουκολιών περιλαμβάνει τις πρώην κοινότητες Ανώσκελη, Βουκολιές, Κακόπετρο, Νεριανά, Νιό Χωριό, Πολεμάρχι, Ταυρωνίτη και Χρυσαυγή. Γεωγραφικά καταλαμβάνει το ανατολικό άκρο της επαρχίας Κισσάμου και εκτείνεται κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού Ταυρωνίτη. Στους τριάντα τέσσερις οικισμούς των δώδεκα χωριών του Δήμου κατοικούν 3.500 άνθρωποι που κατά κύριο λόγο ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Κυρίαρχο προϊόν είναι το πολύτιμο ελαιόλαδο, γνωστό για τις ευεργετικές ιδιότητές του. Ακόμη υπάρχει μεγάλη παραγωγή από κάστανα, γαλακτοκομικά προϊόντα, κρέας, κρασί, μέλι, οπωροκηπευτικά, σύκα, καρύδια, φρούτα και λαχανικά.

Αποτελεί έτσι ένα μοναδικό παζλ από φυσικές ομορφιές εκτάσεως 76 χιλιάδων στρεμμάτων. Το ανάγλυφο της περιοχής -πεδινό, λοφώδες και ορεινό- είναι σαγηνευτικό και μένει αξέχαστο σε κάθε επισκέπτη. Το παραδοσιακό στοιχείο κυριαρχεί στις όμορφες γειτονιές των οικισμών και δένει αρμονικά με κάποιες σύγχρονες πινελιές που συναντά κανείς στα πεδινά χωριά. Οι κάτοικοι είναι άνθρωποι φιλικοί, ευχάριστοι και προσφέρουν στον επισκέπτη με χαρά τη φιλοξενία τους.

Ταυρωνίτης
Δεκαοκτώ χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Χανίων βρίσκεται η είσοδος του Δήμου με την ιστορική μεταλλική παλιά γέφυρα του Ταυρωνίτη που οδηγεί στο καλαίσθητο ομώνυμο χωριό. Ο ποταμός Ταυρωνίτης εκβάλλει σε μια καταγάλανη θάλάσσα που περιβάλλεται από μια θαυμάσια δεντρόφυτη παραλία. Στο δέλτα του ποταμού έχει σχηματιστεί ένας φυσικός υδροβιότοπος, ο οποίος αποτελεί φυσικό ενδιαίτημα για πολλά είδη πανίδας αλλά και σημαντικό σταθμό για αποδημητικά πουλιά, σμήνη των οποίων μπορεί κανείς να δει να διασχίζουν τον φθινοπωρινό ουρανό σε διάφορους σχηματισμούς. Το χωριό Ταυρωνίτης άλλωστε είναι το μόνο χωριό του Δήμου που βρέχεται από θάλασσα, με όμορφη παραλία ήπιας ανάπτυξης, καθαριότητα και όμορφες ταβερνούλες.

Πολεμάρχι
Παρακάμπτοντας δυτικά τον επαρχιακό παρόχθιο δρόμο προς τις Βουκολιές, μέσα σε λιόφυτους λόφους, συναντάμε το Πολεμάρχι, με το ωραίο δασάκι στο “Λιμνί”, όπου με μεράκι οι φορείς του χωριού διοργανώνουν κάθε χρόνο την παραμονή του πανηγυριού της Αγίας Παρασκευής παραδοσιακό γλέντι.

Χρυσαυγή
Προχωρώντας προς την ενδοχώρα συναντούμε τον συνοικισμό Καλλιθέα, του οποίου το όνομα περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο τη μοναδική θέα που προσφέρει, η οποία οφείλεται στη αμφιθεατρική του θέση. Ακολουθεί η Χρυσαυγή με τον όμορφο ελαιώνα με μεγάλες αιωνόβιες ελιές και το παλιό Δημοτικό Σχολείο - το λεγόμενο της Αγ. Τριάδος - που γίνεται κάθε χρόνο ένα φανταστικό πανηγύρι στην ομώνυμη γιορτή.

Γαβαλομουρί
Κατηφορίζοντας περνούμε μέσα από τον οικισμό του Γαβαλομουρίου με τα αρχαία απομεινάρια της Γεωμετρικής περιόδου.

Νεριανά
Προχωρώντας στον επαρχιακό δρόμο ανατολικά από διακλάδωση του Συριλίου, βρίσκονται τα Νεριανά με το περίφημο καμπαναριό του Αγίου Ιωάννη να δεσπόζει, τους όμορφους μπαξέδες και περιβόλια.

Νιό Χωριό
Αμέσως μετά, το Νιό Χωριό, όπου φαίνεται το μεγαλείο του Ταυρωνιτιανού ποταμού, με τα περιβόλια και τους όμορφους σκόρπιους οικισμούς. Ιδιαίτερα στην τοποθεσία Αμύγδαλος, την άνοιξη ανθίζουν οι εκατοντάδες σφάκες (πικροδάφνες) που στολίζουν τα γύρω βουνά, παρουσιάζοντας ένα μοναδικής ομορφιάς τοπίο. Επίσης, εδώ συναντούμε το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου με τις βυζαντινές αγιογραφίες του.

Βουκολιές
Έπειτα πάμε στις Βουκολιές, το διοικητικό κέντρο του Δήμου, με σημαντική ιστορία και παράδοση που βρίσκεται στους πρόποδες του νότια αναπτυσσόμενου ορεινού όγκου. Εδώ έχουμε να τονίσουμε το ξακουστό σε όλη την Κρήτη παζάρι της Μεγάλης Παρασκευής, του οποίου οι ρίζες ξεκινούν από την εποχή της τουρκοκρατίας, και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας και το μικρότερο σε κλίμακα παζάρι του Σαββάτου που πραγματοποιείται κάθε εβδομάδα όπου μπορεί κανείς να βρει φρέσκα ντόπια προϊόντα. Καρδιά του χωρίου αποτελεί η πλατεία του χωριού με ταβερνούλες και πολυάριθμα παραδοσιακά καφενεία. Άξια επίσης προσοχής είναι το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου που χρονολογείται από τον 13ο αιώνα και τα απομεινάρια του ιστορικού Πύργου των Βουκολιών, όπου στα 1897 ο ελληνικός στρατός και κρήτες επαναστάτες κατάφεραν μια αποφασιστικής σημασίας νίκη απέναντι στους τούρκους.

Mέσα Βουκολιές
Συνεχίζοντας στις Μέσα Βουκολιές, περνάμε από το ναό του Αγίου Ανδρέα, ανηφορίζοντας δε στους οικισμούς της Κάτω Κεφάλας συναντούμε τις Βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Φωτίου και του Αγίου Αθανασίου με τις παράξενες αγιογραφίες. Ακολουθεί ο οικισμός της Πάνω Κεφάλας και παίρνοντας το δρόμο προς Σέμπρωνα, φτάνουμε σε μια καταπράσινη περιοχή σπουδαίου φυσικού κάλους, με ποτάμι που κυλάει χειμώνα-καλοκαίρι σχηματίζοντας μικρούς καταρράκτες. Από εδώ ξεκινάει το μονοπάτι 6 χιλιομέτρων που κατασκευάστηκε με χρηματοδότηση του προγράμματος LEADER. Μια διαδρομή (Βρύση Δασκάλου-Μητάτο Σκουφιδιανό-Παλαιά Ρούματα) που αξίζει να ακολουθήσει κάθε φυσιολάτρης επισκέπτης.

Ανώσκελη
Συνεχίζουμε την διαδρομή ακολουθώντας τον επαρχιακό δρόμο προς Παλαιόχωρα. Πρώτο χωριό μετά τις Βουκολιές είναι η Ανώσκελη με τους όμορφους ελαιώνες, τα αμπέλια της, τους περιποιημένους και καθαρούς οικισμούς. Εδώ ο χρόνος κυλάει ακολουθώντας το κύκλο της φύσης, μακριά από τους έντονους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής.

Φωτακάδο
Στρίβοντας αριστερά, συναντάμε το Φωτακάδο όπου στην κορυφή του λόφου ο ιερός ναός του Προφήτη Ελισσαίου προσφέρει καταπληκτική θέα μέχρι τη θάλασσα. Γυρίζοντας στο παρελθόν, στο 1896, σε μια από τις εξεγέρσεις με αίτημα τη αυτονομία του νησιού, χριστιανοί από τα γύρω χωριά ενώνουν τις δυνάμεις τους και νικούν τους Τούρκους. Αυτή η μάχη έμεινε στην ιστορία ως Μάχη του Δρομονέρου.

Κακοπέτρο
Συνεχίζοντας το οδοιπορικό, από τον επαρχιακό δρόμο φτάνουμε στον ορεινό όγκο του Κακοπέτρου. Ένα χωριό που ανήκει στο Δίκτυο Μαρτυρικών Χωριών της Ελλάδας, εξαιτίας των δεινών που πέρασαν οι κάτοικοι του κατά τη διάρκεια του β΄ παγκοσμίου πολέμου. Το μνημείο στην πλατεία του χωριού είναι εκεί για να θυμίζει στους παλιούς και να διδάσκει στους νεότερους. Προχωρώντας ανατολικά φτάνουμε στα Μεσαύλια από όπου ξεκινάει ένα από τα ομορφότερα φαράγγια της Κρήτης. Το φαράγγι των Μεσαυλίων, μήκους 3 χιλιομέτρων, φτάνει μέχρι το χωριό Δελιανά του Δήμου Κολυμβαρίου. Στο φαράγγι βρίσκουν μόνιμο καταφύγιο περίπου δέκα αετοί που συμβιώνουν αρμονικά με τους ντόπιους κατοίκους και βρίσκονται υπό την προστασία τους.

Παλαιά Ρούματα
Από την πλατεία Κακοπέτρου, ανηφορίζοντας ανατολικά μπαίνουμε στα Παλαιά Ρούματα, ένα περιστοιχισμένο με βουνά χωριό, που αποτελεί κέντρο δημιουργίας και διατήρησης πλούσιου πολιτισμού, ενώ αποτελεί αφετηρία και κατάληξη των περισσότερων φυσιολατρικών διαδρομών του Δήμου. Το μικρό φαράγγι, 6 χιλιομέτρων, στη γειτονιά των Λειδιανών που ξεκινάει από το κρυφό σχολειό-εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Χαμαλεύρι και αφού στα μέσα της διαδρομής ενωθεί με άλλο μονοπάτι, περίπου μήκους 4 χιλιομέτρων, που ξεκινάει από τον Άγιο Βασίλειο στο Βαβουλέδο, συνεχίζουν σε κοινή διαδρομή καταλήγοντας στη πλατεία του χωριού. Τα δύο μονοπάτια, στα οποία κυριαρχεί το έντονο φυσικό στοιχείο και η βιοποικιλότητα της χλωρίδας, έχουν κατασκευαστεί με χρηματοδότηση του προγράμματος LEADER. Στην περιήγηση στα Παλαιά Ρούματα, αξίζει η επίσκεψη στον συνοικισμό Κάμερες στο αρχοντικό των Ρενιέρηδων, το μοναδικό στη ευρύτερη περιοχή που έχει οικόσημο και που χρονολογείται από την εποχή της ενετοκρατίας. Κοντά στην πλατεία του χωριού υπάρχει η αιωνόβια ελιά των Παλαιών Ρουμάτων, ένα μοναδικό γλυπτό της φύσης. Τα βυζαντινά ξωκλήσια αποτελούν ορισμένα ακόμα από τα αξιοθέατα της περιοχής: του Αγίου Βασιλείου και του Τιμίου Σταυρού στο Βαβουλέδο, της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Περαχώρι, του Αγίου Ιωάννη στο Αποπηγάδι το όποίο βρίσκεται στα σύνορα των τριών επαρχιών, Κισσάμου, Σελίνου και Κυδωνίας. Μετά από την περιήγηση στα πανέμορφα μέρη του χωριού, στην πλατεία οι παραδοσιακές ταβερνούλες περιμένουν κάθε επισκέπτη να του προσφέρουν γνήσιες κρητικές γεύσεις φτιαγμένες αποκλειστικά από ντόπια προϊόντα. Η φύση χάρισε με γενναιοδωρία πολλές ομορφιές στην περιοχή. Η πανδαισία των χρωμάτων και των αρωμάτων μένει αλησμόνητη…