Για τους λάτρες του αρχαίου ελληνικού και κρητικού πολιτισµού, αλλά και για τον αδαή που διψά για τη γνώση του παρελθόντος ο Νοµός Χανίων είναι σε θέση να προσφέρει ένα µοναδικό ταξίδι πίσω στο χρόνο.

 
Πέρα από τις µινωικές αρχαιότητες και τα διάσπαρτα ευρήµατα των ιστορικών χρόνων της αρχαίας Κυδωνίας κάτω από την σύγχρονη πόλη των Χανίων, πόλεις της ελληνικής κλασικής αρχαιότητας και του ρωµαϊκού κόσµου ξεπηδούν σε κάθε γωνιά του Νοµού.

 
Αρχαία Απτέρα

 Ανατολικά των Χανίων, κοντά στο χωριό Μεγάλα Χωράφια, βρίσκεται η αρχαία Απτέρα, πόλη ιδρυµένη σε µια θέση που δεσπόζει στον κόλπο της Σούδας και τον κάµπο των Αρµένων, µε εντυπωσιακό σκηνικό τον µεγάλο όγκο των Λευκών Ορέων στο νότο. Η πόλη άκµασε κατά την Ελληνιστική εποχή (330-68 π.Χ.) και πέρασε στα χέρια των κατακτητών ρωµαίων για να γνωρίσει δεύτερη µεγάλη ακµή.

Σήµερα ο επισκέπτης θα δει µέρος από τα ελληνιστικά τείχη της ακρόπολης να περιτρέχουν το λόφο και πολλά κατάλοιπα της ρωµαιοκρατίας µε κυριότερα τις θολωτές δεξαµενές και τις θέρµες. Η αρχαιότητα έδωσε τη θέση της στο Βυζάντιο, καθώς ο χώρος πέρασε νωρίς στην Ιερά Μονή Πάτµου, και την τουρκοκρατία, που γίνεται ιδιαίτερα αισθητή µε την επιβλητική παρουσία του Κούλε στην βόρεια άκρη του λόφου που δεσπόζει πάνω από το φρούριο Ιτζεδίν, τον από ξηράς φύλακα του κόλπου της Σούδας.

Ένα έργο που συνεργάζεται αρµονικά µε το απέναντι, βενετσιάνικης εποχής, φρούριο του νησιού της Σούδας, για την άµυνα του κόλπου.

 
Αρχαία Πολυρρήνια

 Δυτικά των Χανίων και νότια της Κισάµου βρίσκεται η αρχαία Πολυρρήνια, άλλη µεγάλη πόλη της αρχαίας Κρήτης ιδρυµένη σε µια εντυπωσιακή θέση που κυριαρχεί στον κάµπο και τον κόλπο της Κισάµου.

Σήµερα σώζονται οικοδοµικά κατάλοιπα των ελληνικών και των ρωµαϊκών χρόνων, ωστόσο το εντυπωσιακότερο στοιχείο της είναι η επιβλητική οχύρωση της ακρόπολής της, έργο των βυζαντινών χρόνων.

 
Αρχαία Φαλάσαρνα

 Στο δυτικότερο άκρο, δίπλα σε µια από τις οµορφότερες παραλίες του Νοµού, κείτονται τα εντυπωσιακά ερείπια της αρχαίας Φαλάσαρνας. Ασφαλής πίσω από ισχυρά ελληνιστικά τείχη της, είχε περιτειχισµένο λιµένα που την έκανε µια από τις δυνατότερες ναυτικές και πειρατικές πόλεις της Κρήτης. Καταστράφηκε ολοσχερώς από τον Μέτελλο το 68 π.Χ. και δεν ξανακατοικήθηκε. Εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη οι τέσσερις ισχυροί πύργοι του λιµανιού, οι εγκαταστάσεις του οποίου, λόγω της τεκτονικής ανύψωσης της δυτικής ακτής της Κρήτης κατά την ύστερη αρχαιότητα, βρίσκονται σήµερα περίπου 6,5 µέτρα ψηλότερα από τη στάθµη της θάλασσας και 100 µέτρα από την ακτή.

 
Αρχαία Λισσός

 
Σαν χαµένη πολιτεία φαντάζει στον περιηγητή η αρχαία Λισσός στην οποία φτάνει κανείς είτε µε πλωτό µέσο από την Παλαιόχωρα ή την Σούγια, είτε µετά από περίπου µια ώρα πεζοπορία από την Σούγια, αφού διασχίσει ένα όµορφο φαράγγι, ανέβει µια βουνοπλαγιά και κατηφορίσει προς τη θάλασσα. Έπαιξε σηµαντικό ρόλο ως θρησκευτικό κέντρο και οργάνωσε τις γειτονικές πόλεις Υρτακίνα, Έλυρο και Τάρρα στην Οµοσπονδία των Ορείων. Σήµερα µπορεί κανείς να δει τα ερείπια του Ασκληπιείου για το οποίο ήταν γνωστή, µε θαυµάσια ψηφιδωτά δάπεδα, και πολλούς υπέργειους κτιστούς ρωµαϊκούς τάφους.

Αρχαιολογικά κατάλοιπα θα δει ο περιηγητής και σε πολλά άλλα µέρη του Νοµού, όπως την αρχαία Μινώα στο Μαράθι Ακρωτηρίου, την αρχαία Πέργαµο στις Βρύσες Κυδωνίας, το ναό της Δίκτυννας στις Μένιες, τα ελληνιστικά κατάλοιπα στην Ρόκκα, τις ρωµαϊκές οικίες µε τα ψηφιδωτά δάπεδα στην Κίσαµο, το αγροτικό ιερό του Ποσειδώνα στα Τσισκιανά, την αρχαία Έλυρο στο Ροδοβάνι και την αρχαία Τάρρα στην έξοδο του φαραγγιού της Σαµαριάς.