Μπροστά στην οικουμενικοποιημένη και ανταγωνιστική αγορά των προϊόντων του πρωτογενούς τομέα, κάθε χώρα, Περιφέρεια, Νομός ή Δήμος θα πρέπει να προγραμματίζει και να καταστρώνει στρατηγικές  βασισμένες στις αρχές της αειφορικής ανάπτυξης, όπως αυτές διατυπώνονται στον ορισμό της από την Παγκόσμια Επιτροπή Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης και το Διεθνές Κέντρο διαχείρισης της Ανάπτυξης το 1987. Οι αρχές αυτές πρέπει να έχουν τόσο οικονομική, όσο και οικολογική και κοινωνική διάσταση.

Η οικολογική ή βιολογική ή οργανική γεωργία αποτελεί σήμερα την καλύτερη έκφραση της βιώσιμης αυτής ανάπτυξης αφού ενδιαφέρεται όχι μόνο να αποκαταστήσει τα οικολογικά ρήγματα που προκλήθηκαν από τη συμβατική γεωργία αλλά και να παράξει σε αρκετή ποσότητα και ανώτερης ποιότητας προϊόντα με το μικρότερο δυνατό οικολογικό και οικονομικό κόστος.

Η Κρήτη και κατά συνέπεια και ο Νομός Χανίων αποτελούν τόπους ιδανικού «παντρέματος»  της αγροτικής και τουριστικής ανάπτυξης. Για πολλούς μήνες το χρόνο παρατηρείται μεγάλη ζήτηση παραδοσιακών προϊόντων. Σ’ αυτό βοηθάει και η επιτέλους διαφημιζόμενη Κρητική διατροφή.

Το αειφορικό αγροδιατροφικό σύστημα της οικολογικής γεωργίας έρχεται πολύτιμος αρωγός στην προσπάθεια αυτή. Κι αυτό γιατί «αγκαλιάζει» τα παραδοσιακά προϊόντα στα οποία στηρίζεται η Κρητική διατροφή, παράγει η ίδια ποιοτικά ανώτερα προϊόντα και με τον οικολογικό αγροτουρισμό προσφέρει αναψυχή στους εκάστοτε θιασώτες του «πράσινου» τουρισμού.

 Με απλά λόγια η οικολογική γεωργία θα πρέπει σε κάθε δημοτικό και νομαρχιακό προγραματισμό που αφορά στον πρωτογενή τομέα, να αποτελεί την πεμπτουσία και να υποστηρίζεται η παραπέρα προώθησή της.

Ήδη η Ευρωπαϊκή Ενωση με το ετήσιο σχέδιο δράσης για τα οικολογικά τρόφιμα και την οικολογική γεωργία προδιαγράφει τις κατευθύνσεις για ένα από τη βάση αναπτυξιακό γεωργικό προγραμματισμό. Αυτό σημαίνει πως κάθε Δήμος, Νομός, Περιφέρεια και Κράτος-μέλος  θα πρέπει να καταστρώσει ένα σχέδιο δράσης για την οικολογική γεωργία λαμβάνοντας υπόψη τα οικολογικά ρήγματα που έχει προκαλέσει η συμβατική γεωργία και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει.

Κάτω από αυτές τις σκέψεις κάθε μελετητής προκειμένου να συνθέσει τις προτάσεις του για την προώθηση της οικολογικής γεωργίας στο Δήμο και στο Νομό  οφείλει να απαντήσει στα παρακάτω ερωτήματα:

• Η συμβατική γεωργία όπως ασκείται έχει προκαλέσει βαθιές τροποποιήσεις στο μελετούμενο αγροοικοσύστημα;

• Ο μελετούμενος Δήμος ή Νομός διαθέτει συγκριτικά φυσικά, οικονομικά,
ιστορικά και κοινωνικά πλεονεκτήματα τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη διατύπωση της τελικής πρότασης;

Η ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΧΑΝΙΩΝ

Η γεωργική φυσιογνωμία στο Νομό Χανίων είναι δενδροκομική. Δεσπόζει η καλλιέργεια της ελιάς και των εσπεριδοειδών. Η συμβατική γεωργία ευτυχώς ασκείται με ήπια μορφή. Σε ορισμένες περιπτώσεις ξεκίνησε δειλά-δειλά η ολοκληρωμένη διαχείριση που εξετάζει με οικονομικότερη και οικολογικότερη σκέψη τη συμβατική. Για μερικές πάλι καλλιέργειες δεσπόζει η παραδοσιακή γεωργία που στηρίζεται στις πολύχρονες και πολύτιμες αποκτηθείσες εμπειρίες.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν έχουν προκληθεί οικολογικά ρήγματα από την εφαρμογή της συμβατικής γεωργίας και διάφορες άλλες αιτίες. Εξάλλου σε όλα τα μακρο και μικροοικοσυστήματα δεν υπάρχει στεγανή οριοθέτηση, αφού χαρακτηρίζονται από κοινές τροφικές αλυσίδες και κοινούς βιογεωχημικούς κύκλους. Σε πολύ γενικές γραμμές τα οικολογικά ρήγματα που εμφανίζονται στο Νομό Χανίων εστιάζονται:

• Στην επιδείνωση χρόνο με το χρόνο  του φαινόμενου της ερημοποίησης ιδιαίτερα στον ορεινό όγκο των Λευκών ορέων. Το γεγονός αυτό πρέπει να αποδοθεί στη μακραίωνη και πολλές φορές εσφαλμένη κατεργασία των εδαφών, στη χρήση των αγροχημικών, στην υπερβόσκηση, στις πυρκαγιές και στους εμπρησμούς.

• Στην αλλοίωση της φυσιογνωμίας της μακρο χλωρίδας και πανίδας με την παρατηρούμενη ανεξέλεγκτη βόσκηση, την υπέρμετρη χρησιμοποίηση χορτοκτόνων, τις πυρκαγιές, τους εμπρησμούς και την υπερθήρευση.

• Στην επιδείνωση του φαινόμενου του ευτροφισμού στα επιφανειακά και στη συνέχεια στα θαλασσινά νερά με την καταχρηστική χρησιμοποίηση των λιπασμάτων και με τη χωρίς ειδική επεξεργασία εναπόθεση των υγρών γεωργικών αλλά και οικιακών αποβλήτων. Στο Νομό μας εξαιτίας τής χρησιμοποίησης συνθετικών λιπασμάτων ταχείας απελευθέρωσης του Αζώτου πολλές επιφανειακές πηγές έχουν αχρηστευθεί εξ αιτίας της μεγάλης συγκέντρωσης νιτρικών.

• Στην είσοδο στο αγροοικοσύστημα μεγάλων ποσοτήτων αγροχημικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η χρησιμοποίηση σε μεγάλο βαθμό συνθετικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην ελιά, στα εσπεριδοειδή, στο αμπέλι και στα προστατευόμενα κηπευτικά.

• Στη μη κανονική εφαρμογή τής βέλτιστης γεωργικής πρακτικής.

• Στην οπτική ρύπανση του αγροοικοσυστήματος με την ελεύθερη εναπόθεση των πλαστικών και των άλλων μέσων συσκευασίας που χρησιμοποιούνται στη γεωργία.

• Στη μη ολοκληρωμένη διαχείριση του διατιθέμενου υδατικού δυναμικού με κίνδυνο την υποβάθμισή του. Υπάρχουν ήδη περιοχές όπου η υφαλμύρωση του γλυκού νερού είναι δεδομένη.

• Στη μη σωστή διαχείριση των αποβλήτων του πρωτογενούς τομέα και ιδιαίτερα των αποβλήτων ελαιουργίας. Οι μολυντές αυτοί επιδεινώνουν τα χαρακτηριστικά του αγροοικοσυστήματος του Νομού.

• Στη διαπιστωμένη ήδη στην Κρήτη επίπτωση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην υγεία των καλλιεργητών. Πάντα βρίσκεται στην επικαιρότητα  η επιδημιολογική έρευνα του Καφάτου και των συνεργατών του (1989)  που έγινε στον αγροτικό πληθυσμό στο Τυμπάκι Ηρακλείου και στα Ανώγεια Ρεθύμνου.

• Στη μείωση της αγροφιλίας και κατά συνέπεια στην αύξηση της αστυφιλίας με την εκδίωξη από την ενδοχώραενεργών εργατικών χεριών.

Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΧΑΝΙΩΝ

Όλα τα χαρακτηριστικά του φυσικού Κρητικού παράδεισου τα βρίσκει κανείς συγκεντρωμένα και σε μεγάλο βαθμό στο Νομό Χανίων. Διαφορετικότητα ανάγλυφου και μικροκλίματος, φυσικά μνημεία απαράμιλλου κάλλους, φυσικά παρατηρητήρια και τόποι αναψυχής είναι βασικά στοιχεία στο παζλ του Χανιώτικου αγροοικοσυστήματος.

Πέρα από αυτά υπάρχει μία πλειάδα άλλων συγκριτικών πλεονεκτημάτων που συνηγορούν στην ανάπτυξη της οικολογικής γεωργίας. Τα πλεονεκτήματα αυτά εστιάζονται στα παρακάτω:

• Ο πληθυσμός του Νομού Χανίων διακρίνεται για την ικανότητα δυναμικής, ταχείας και αποτελεσματικήςαξιοποίησης της τεχνογνωσίας και των διατιθέμενων σ’ αυτόν οικονομικών πόρων.

• Υπάρχουν ευαισθητοποιημένοι αναπτυξιακοί συνεταιριστικοί και πολιτιστικοί φορείς, στους οποίους πρέπει να προστεθούν και οι πάσης φύσης επισκέπτες που επιζητούν οικολογικά παραδοσιακά προϊόντα και επιλέγουν στον ίδιο βαθμό το θαλάσσιο και τον «πράσινο» τουρισμό.

• Ο Νομός Χανίων παράγει πολλά παραδοσιακά προϊόντα και υποπροϊόντα, που εύκολα μπορούν να ενταχθούν σε προγράμματα οικολογικής γεωργίας.

• Κατισχύει στις περισσότερες καλλιέργειες η παραδοσιακή και η εκτατική συμβατική γεωργία, γεγονός που δημιουργεί ιδανικές συνθήκες για την άσκηση της οικολογικής γεωργίας. Πράγματι οι βασικές καλλιέργειες του Νομού Χανίων, η ελιά, τα εσπεριδοειδή, το αμπέλι, η καστανιά, η κερασιά αλλά και ο κλάδος της κτηνοτροφίας και μελισσοκομίας αντέχουν ακόμα στην επίθεση που υφίστανται από τη συμβατική γεωργία.

• Η διασφάλιση οργανικής ουσίας από μονάδες παραγωγής κομπόστ και από την αξιοποίηση της πλούσιας φυτομάζας ευνοούν την ανάπτυξη του αγροδιατροφικού συστήματος της οικολογικής γεωργίας.

• Χαρακτηρίζεται από ποικιλία καλλιεργειών, πλούσια χλωρίδα, ειδικό μικρο και μακροκλίμα, πολυποίκιλο ανάγλυφο του εδάφους και ενδοχώρα απαλλαγμένη βιομηχανικών ρύπων, που παρέχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη της οικολογικής γεωργίας.

• Έχει πολλά εξαιρετικού κάλλους φυσικά μνημεία, ειδικούς βιότοπους, πανοραμικά παρατηρητήρια, παραδοσιακούς οικισμούς, και πλούσια θρησκευτική,
ιστορική και πολιτισμική παράδοση, που προσιδιάζουν προς τη φιλοσοφία της οικολογικής γεωργίας.

• Η περιοχή διαθέτει βασικό συγκριτικό πλεονέκτημα συνανάπτυξης του τουρισμού και του πρωτογενούς τομέα. Κι είναι γνωστό πως η εξασφάλιση της περιβαλλοντικής αειφορίας και η ανάπτυξη του "πράσινου" τουρισμού ενός τόπου προϋποθέτουν την προώθηση της οικολογικής γεωργίας.

•    Υπάρχουν στο Νομό κέντρα οικολογίας  και οικολογικής παραγωγής, που μπορούν να βοηθήσουν στην προώθηση της οικολογικής γεωργίας.

•    Η παγκοσμιοποιημένη αγορά των γεωργικών προϊόντων χτυπάει την πόρτα και της πιο μικρής γεωργικής περιοχής. Η επικράτηση σ’ αυτή των προϊόντων του Νομού περνάει μέσα από τη διασφάλιση της ποιότητας. Σ’ αυτή την προσπάθεια η οικολογική γεωργία μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά.

• Υπάρχει ώριμη εσωτερική αγορά που μπορεί να απορροφήσει ύστερα από συστηματική οργάνωση τα παραγόμενα οικολογικά προϊόντα.

• Η ΕΕ συνδέει την ενίσχυση της αγροτικής εκμετάλλευσης με το βαθμό σεβασμού από αυτή προς στο περιβάλλον.Η οικολογική γεωργία από τις ίδιες τις αρχές της ενδιαφέρεται για την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας του παραγωγού και καταναλωτή.

• Τέλος ο Νομός Χανίων διαθέτει ικανή ερευνητική και κατά ένα μέρος πανεπιστημιακή υποδομή για την παραγωγή σύγχρονης γεωργικής τεχνογνωσίας και πρακτικών δεξιοτεχνιών και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό για την εκλαΐκευση και μεταφορά των αποτελεσμάτων της έρευνας στους παραγωγούς.

Ο Νομός Χανίων το 2006 καλλιεργούσε οικολογικά 12922,04 στρέμματα από τα οποία τα 9928,959 καταλάμβανε η ελιά, τα 714,629 τα εσπεριδοειδή, τα 699.142 το κριθάρι και τα 479,6 το αμπέλι. Σε σχέση με το 2005 παρουσίασε μία αύξηση των εκτάσεων κατά 31,27%.

Στην Κρήτη η οικολογική γεωργία καταλαμβάνει μία έκταση της τάξης των 65009,28 στρεμμάτων και αντιπροσωπεύει το 3.6% της συνολικής με οικολογική γεωργία έκτασης της χώρας (1801949,63). Το ποσοστό αυτό δεν απέχει πολύ από το αντίστοιχο της χώρας που είναι 4.77%.

Ο νομός Χανίων σε επίπεδο Κρήτης αντιπροσωπεύει το 19. 9% της έκτασης στην οποία ασκείται η οικολογική γεωργία. Με την οικολογική γεωργία στο Νομό Χανίων ασχολούνται περί τα 130 αγροτικά νοικοκυριά.

Η οικολογική κτηνοτροφία που υπάγεται στη γεωργία με ευρεία έννοια δεν μπορεί να παρακολουθήσει τους ρυθμούς ανάπτυξης της οικολογικής γεωργίας με τη στενή της έννοια.

Ο βασικότερος λόγος είναι η αδυναμία εξασφάλισης των οικολογικών ζωοτροφών και διάθεσης των παραγόμενων ζωικών προϊόντων. Με την οικολογική κτηνοτροφία ασχολούνται περί τις 20 γεωργικές εκμεταλλεύσεις.

Στο Νομό Χανίων εκτρέφονται οικολογικά περί τα 8 βοοειδή, 3.421 πρόβατα, 896 αίγες και 330 κυψέλες.

Η οικολογική γεωργία με την ευρεία της έννοια δεν παρουσιάζει στο Νομό Χανίων τους ρυθμούς ανάπτυξης που παρατηρούνται σε άλλες περιοχές της χώρας, παρόλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που υπάρχουν στο Νομό.

Αυτό πρέπει να αποδοθεί στην έλλειψη βασικού σχεδιασμού και μακροχρόνιας πολιτικής που να λαμβάνει σοβαρά υπόψη την υφιστάμενη κατάσταση και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα  που υπάρχουν στην περιοχή.

Ο σχεδιασμός αυτός και η διατύπωση προτάσεων θα πρέπει να ξεκινάει από το κύτταρο του δημοτικού διαμερίσματος. Οι ανακοινώσεις για συγκέντρωση εκθετών και οι φιέστες δεν αποτελούν λύση του προβλήματος. Παρατίθενται παρακάτω ορισμένες προτάσεις, με την ελπίδα πως θα βοηθήσουν στην κατάρτιση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης για την προώθηση της οικολογικής γεωργίας στο Νομό μας.

• Καταγραφή των οικολογικών ρηγμάτων σε επίπεδο δημοτικού διαμερίσματος, ώστε με την εφαρμογή της οικολογικής γεωργίας να αναπτυχθούν και οι στρατηγικές διόρθωσής τους.

• Δημιουργία ταυτότητας προϊόντων του Νομού. Για τον σκοπό αυτό θα χρειαστεί η ανάδειξη των παραδοσιακών προϊόντων και η καταγραφή των ντόπιων ποικιλιών. Υπάρχουν πολλά παραδοσιακά φυτικά και ζωικά προϊόντα που μπορούν  να παραχθούν οικολογικά. Το κάστανο, τα κεράσια, το πορτοκάλι, το μανταρίνι,το κρασί, η τσικουδιά, η μουρνιδιά, το ρακόμελο τα προστατευόμενα κηπευτικά, το σταμναγκάθι, οι ασκρόλυμποι, οι αλατσολιές, οι νεραντζολιές, οι τσακιστές, το λάδι της τσουνάτης, το λάδι της λιανολιάς, το αβοκάντο, τα αρωματικά φυτά, η γραβιέρα, το παξιμάδι, η  μυζήθρα, ο ανθότυρος, τα καλτσούνια , τα ξεροτήγανα, το μέλι με τα υποπροϊόντα του και τόσα άλλα είναι εύκολο να αναδειχτούν με την οικολογική γεωργία και να συμβάλουν τα μέγιστα στη διαμόρφωση του γεωργικού εισοδήματος.

• Η χωροθέτηση των περιοχών και καλλιεργειών, όπου μπορούν να αναπτυχθούν η οικολογική και η ολοκληρωμένη γεωργία, ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες «ειρηνικής» επικράτησής τους.

• Η ενίσχυση της έρευνας για την παραγωγή ή εισαγωγή τεχνογνωσίας και τεχνολογίας ικανής να λύσει τα προβλήματα που παρουσιάζονται κατά την άσκηση της οικολογικής  γεωργίας. Δυστυχώς πρέπει να ομολογηθεί πως η πλούσια τεχνογνωσία που έχει αναπτυχθεί δεν έγινε ακόμα κτήμα του τελικού χρήστη του οικοκαλλιεργητή.

• Η δημιουργία βάσης δεδομένων προσπελάσιμης από τους οικοκαλλιεργητές.

• Η ενημέρωση, κατάρτιση και εκπαίδευση των τεχνικών συμβούλων, των παραγωγών και των καταναλωτών για τη σημασία της οικολογικής γεωργίας.

• Η διοργάνωση πολλαπλών εκδηλώσεων γνωριμίας των αγροτών και καταναλωτών με την οικολογική  γεωργία.

• Η έκδοση εκλαϊκευτικών φυλλαδίων με την επιλεγμένη και εφαρμόσιμη στο Νομό τεχνογνωσία και τεχνολογία.

• Η ευαισθητοποίηση του μαθητόκοσμου προς το αειφορικό αυτό αγροδιατροφικό σύστημα και την οικολογία, ώστε να δημιουργηθεί το τόσο απαραίτητο για το μέλλον ανθρώπινο οικολογικά διαπαιδαγωγημένο πρόπλασμα.

• Η οικονομική ενίσχυση των οικοκαλλιεργητών στα πλαίσια του εθνικού σχεδίου δράσης

.
• Η κατοχύρωση προγραμμάτων σε όσους ενδιαφέρονται να προωθηθεί η οικολογική γεωργία ,ώστε να αποκλείονται οι διάφοροι «καιροσκόποι» που στο όνομα του «αργυρίου» βαπτίζονται με ευκολία θιασώτες οικολόγοι.

• Η οργάνωση της αγοράς των προϊόντων οικολογικής παραγωγής, η οποία εκτός των άλλων θα βοηθήσει και την εξαγωγή τους. Βασικής σημασίας προς την κατεύθυνση αυτή είναι και η δημιουργία τοπικής αγοράς οικολογικών προϊόντων.

• Η δημιουργία ειδικού υπηρεσιακού τμήματος σε επίπεδο Νομού. Το τμήμα αυτό θα πρέπει να στελεχωθεί από επιστήμονες εξειδικευμένους στο γνωστικό αυτό αντικείμενο και όχι από «εραστές» της συμβατικής.

• Η δημιουργία πρότυπων οικολογικών αγροκτημάτων για τις κυριότερες καλλιέργειες του Δήμου. Τα αγροκτήματα αυτά θα μπορούσαν να αναπτύξουν και την απαραίτητη βιοτεχνία μεταποίησης, καθώς και τουριστικά καταλύματα που επιζητούνται σε περιβαλλοντικά αμόλυντες περιοχές.

• Η ανάπτυξη προτύπων οικολογικής διαχείρισης του πρασίνου των κυριότερων δημοτικών διαμερισμάτων αποτελεί μία πρώτη αρχή για την οικολογική ευαισθητοποίηση των πολιτών.

• Η δημιουργία ομάδων παραγωγών οικολογικών προϊόντων.

• Η  ανάδειξη δημοτικών διαμερισμάτων και περιοχών φυσικών μνημείων, στα οποία η γεωργία θα ασκείται με οικολογικό τρόπο. Σ’ αυτή την προσπάθεια η συνανάπτυξη του αγροτουρισμού θεωρείται βασική συνιστώσα.

• Η ανάδειξη της Κρητικής δίαιτας που κινδυνεύει να αλωθεί από την προβαλλόμενη τελευταία εντελώς αδόκιμα μεσογειακή. Η Κρητική διατροφή δεν μπορεί να εννοηθεί με συμβατικά προϊόντα, αλλά με εκείνα της οικολογικής γεωργίας.

• Δημιουργία πυλώνων ανάλωσης οικολογικών προϊόντων (ξενοδοχεία, εστιατόρια κ.λπ.).

• Η ορθολογική διαχείριση του διατιθέμενου νερού άρδευσης.

• Η συλλογική και οικολογική διαχείριση των στερεών και υγρών γεωργικών αποβλήτων.


* Γεωπόνος ερευνητής οικοτοξικολόγος