Το Πεντοζάλη είναι και αυτό ένα ιδιαίτερα ενθουσιώδης και αλματώδης χορός τα βασικά του βήματα είναι πέντε όπως το μαρτυράει αλώστε και το όνομα του και βασίζεται σε ρυθμό με οκτώ μουσικά μέτρα . Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με τα χέρια πιασμένα από τους ώμους σε κύκλο. Η συνοδευτική μουσική παίζεται από βιολί ή λύρα με λαούτο, μαντολίνο και ασκομαντούρα στα ορεινά.

Το πεντοζάλη είναι ίσως ο πιο γνωστός αλλά και ιστορικός χορός της Κρήτης. Λέγεται ότι κατά τη διάρκεια του Τουρκικού ζυγού η Κρήτη και γενικότερα η Ελλάδα υπό την ανάγκη σύμμαχων συνεργαζόταν με τη Ρωσία. Τότε στο θρόνο της Ρωσία είχε ανέβει η αυτοκράτειρα Αικατερίνη η οποία με πραξικόπημα είχε κατεβάσει από το θρόνο την αυτοκράτειρα Ελισάβετ της Ρωσία. Στο πραξικόπημα συμμετείχε και ένας Έλληνας Λοχαγός της ανακτορικής φρουράς ο Παπαζώλης. Μετά λοιπόν την ενθρόνιση της Αικατερίνης Β' ο Παπαζώλης σε συνεννόηση με φίλους του Ρώσους αυλικούς ζήτησε από την αυτοκράτειρα να βοηθήσει το Ελληνικό γένος να απαλλαγεί από τον Τουρκικό ζυγό. Ύστερα λοιπόν από συνεννοήσεις η Αικατερίνη αποφάσισε να στείλει στρατό στην Ελλάδα ώστε να βοηθήσει στο ξεσηκωμό, αφού η απελευθέρωση της Ελλάδος και ο καταποντισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορία εξυπηρετούσε και τα δικά της σχέδια για εξάπλωση της αυτοκρατορίας της.

Αυτό έγινε γρήγορα γνωστό στην Ελλάδα μέσω του Παπαζώλη που σε ένα του ταξίδι ξεσήκωσε τους Έλληνες. Για το ξεσηκωμό άκουσε όμως και ο Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης από την Κρήτη που με τα καραβιά του σαν έμπορος ταξίδευε συχνά στη Ρωσία. Ο Δασκαλογιάννης μορφωμένος και ευγενικός, θαρραλέος και με ισχύ στη Κρήτη αφού για τα προσόντα του οι Κρήτες του είχαν δώσει την προσφώνηση Δάσκαλος εξού και Δασκαλογιαννης και τον είχαν παραδεχθεί ως αρχηγό, ήρθε πρώτος σε επαφή με τους αυλικούς της Αικατερίνης και συνεννοήθηκε για την επικείμενη βοήθεια της Ρωσίας. Έτσι φτάνοντας στην Κρήτη σε συνεννόηση με του υπαρχηγούς του ετοίμαζε την δική του επανάσταση στην Κρήτη, υπολογίζοντας στη βοήθεια της Ρωσίας.

Κατά την παράδοση αποφάσισαν να κάμουν και ένα καινούργιο πολεμικό χορό που να συμβολίζει το πέμπτο "ζάλο" την πέμπτη δηλαδή εξέγερση κατά σειρά κατά των Τούρκων. Διεμήνυσε λοιπόν στον οργανοπαίχτη Κιώρο από την Ανώπολη Σφακιών να του συνθέσει ένα πολεμικό χορό με πέντε ζάλα (βήματα), και δώδεκα γυρίσματα όσοι και οι αρχηγοί που έπαιρναν μέρος στο ξεσηκωμό. Ο χορός χορεύτηκε με τους στρατιώτες πιασμένους από τους ώμους για να συμβολίζει έτσι την αλληλοστήριξη των πολεμιστών. Η εξέγερση όμως αυτή κατεπνίγει και ο Δασκαλογιάννης όπως και οι καπεταναίοι του σκοτώθηκαν έμεινε όμως ο χορός να θυμίζει τον ξεσηκωμό και κατ' επέκταση το Δασκαλογιάννη.

Aλλη εκδοχή θέλει το Πεντοζάλη να έχει δημιουργηθεί από την συμφωνία πέντε καπεταναίων που ο καθένας είχε το δικό του γύρισμα.
Στο Πεντοζάλη ο πρώτος σε απόλυτη συνεννόηση με του υπόλοιπους χορευτές έχει περιορισμό αυτοσχεδιασμού, τα βήματα του οίνε τελετουργικά και μετρημένα. Η γυναίκα δεν πιάνει συχνά μπροστά στο Πεντοζάλη.