Στον επισκέπτη της πόλης των Χανίων προτείνουµε µια βόλτα στο ιστορικό κέντρο, µια περιήγηση στα σταυροδρόµια και τα καλντερίµια των πολιτισµών, µε αφετηρία το κεντρικότερο σηµείο των Χανίων, την Δµοτική Αγορά, που εγκαινιάστηκε το 1913, χτισµένη πάνω στον ισοπεδωµένο βενετσιάνικο προµαχώνα Piatta Forma.

Πρόκειται για ένα µεγαλοπρεπές οικοδόµηµα σταυροειδούς τύπου που στεγάζει 76 µαγαζιά, στα οποία µπορεί κανείς να βρει το σύνολο σχεδόν της χανιώτικης παραγωγής. Κατεβαίνοντας τα δυτικά σκαλοπάτια της Αγοράς βρισκόµαστε στον εµπορικό δρόµο Μουσούρων, στην συνοικία του Κάτωλα.

Ακολουθώντας την οδό Μουσούρων προς βορρά, ο επισκέπτης στρίβει αριστερά για να βρεθεί στον πεζόδροµο της οδού Σκρύδλωφ, στα «Στιβανάδικα», έναν από τους πιο τουριστικούς δρόµους των Χανίων. Ο πεζόδροµος συµβάλλει µε την οδό Χάληδων, που στην αρχή της φιλοξενεί τα κτήρια του ιστορικού Φιλολογικού Συλλόγου «Χρυσόστοµος» και της Δµοτικής Πινακοθήκης.

Ο γραφικός αυτός δρόµος οδηγεί κατηφορικά στην παλαιά πόλη και το λιµάνι, περνώντας µπροστά από την πλατεία της Μητροπόλεως µε τον επιβλητικό Ναό των Εισοδίων, την Καθολική Εκκλησία των Χανίων και το ναό του Αγ. Φραγκίσκου που στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο.

Στο τέλος της οδού Χάληδων, στρίβοντας στην οδό Καραολή Δµητρίου, περνάµε µπροστά από τα βυζαντινά τείχη της Κυδωνίας, όπου έχουν ενσωµατωθεί υλικά από προγενέστερες εποχές. Μέσα από τη πύλη του βυζαντινού τείχους και την οδό Κατρέ ανεβαίνουµε στην οδό Κανεβάρο. Βρισκόµαστε πλέον στο κέντρο της οχυρωµένης ακρόπολης και µπορούµε να επισκεφτούµε τον ανασκαµµένο µινωικό οικισµό.

Συνεχίζοντας την Κανεβάρο στρίβουµε αριστερά στη οδό Αγ. Μάρκου, όπου είναι ακόµη ορατά τα κατάλοιπα στοάς της ενετικής Μονής και του Ναού της Santa Maria dei Miracoli (1615). Φτάνοντας στην άκρη της ακρόπολης του Καστελιού απλώνεται µπροστά µας το µοναδικό βενετσιάνικο λιµάνι των Χανίων µε τις δύο συστάδες ενετικών νεωρίων (14-16ος αι.) στα ανατολικά και το λεγόµενο Μεγάλο Αρσενάλι µπροστά στα πόδια µας.

Κατεβαίνοντας τα σκαλοπάτια στο τέλος της οδού Αγ. Μάρκου, ο επισκέπτης φτάνει στην Ακτή Ενώσεως, δίπλα στο Μεγάλο Αρσενάλι, το οποίο αναστηλωµένο σήµερα φιλοξενεί το εκθεσιακό και συνεδριακό χώρο του Κέντρου Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου, και πάνω στην προβλήτα του ενετικού λιµανιού.

Ο µακρύς λιµενοβραχίονας διακόπτεται από το µικρό φρούριο San Nicolo και καταλήγει στον ενετικό φάρο, ο οποίος κατά την τουρκοκρατία επισκευάστηκε και έλαβε το σχήµα του µιναρέ.

Ακολουθώντας την πορεία προς δυτικά ο επισκέπτης βλέπει να απλώνεται µπροστά του το λιµάνι των Χανίων µε την βενετσιάνικη φυσιογνωµία των κτιρίων του, γεµάτο χρώµατα και σχήµατα. Διασχίζοντας την Ακτή Τοµπάζη, θα περάσει µπροστά από το µουσουλµανικό τέµενος, το Τζαµί του Κιουτσούκ Χασάν (1645) και θα βρεθεί στην Πλατεία Σιντριβανιού, συναντώντας ξανά την οδό Χάληδων.

Αν συνεχίσει παραθαλάσσια την βόλτα του κατά µήκος της Ακτής Κουντουριώτη, θα βρει κάθε λογής µαγαζιά για φαγητό και καφέ και θα φτάσει στην δυτική άκρη του λιµανιού, όπου ορθώνεται το φρούριο Φιρκάς. Εκεί την 1η Δεκεµβρίου 1913 υψώθηκε επίσηµα η Ελληνική Σηµαία για την ένωση της Κρήτης µε την Ελλάδα. Μέσα στο φρούριο στεγάζεται το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης και η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης.

Ακολουθώντας περιµετρικά το φρούριο, ο επισκέπτης θα ανηφορίσει την οδό Θεοτοκοπούλου και θα δει αριστερά του το ναό του San Salvatore (15-17ος αι.) που φιλοξενεί την Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Συλλογή Χανίων.

Από ‘κει ξεκινά η γραφική συνοικία του Τοπανά, όπως ονοµάστηκε από την ενετική πυριτιδαποθήκη που υπήρχε εκεί (top hane στα τούρκικα), όπου θα θαυµάσει την βενετσιάνικη και τούρκικη αρχιτεκτονική µέσα στα στενά σοκάκια. Στο τέλος της οδού Θεοτοκοπούλου θα κατηφορίσει την οδό Δούκα και θα βρεθεί στο κέντρο της αριστοκρατικής συνοικίας της βενετσιάνικης πόλης.

Εκεί θα θαυµάσει τα τεράστια αριστοκρατικά σπίτια των Βενετσιάνων και αργότερα Τούρκων ευγενών, τα θαυµάσιας αρχιτεκτονικής κτήρια της οδού Θεοφάνους, που σήµερα έχουν αναστηλωθεί και χρησιµοποιούνται ως ξενώνες.

Ξεχωριστό είναι το Palazzo της οικογένειας Renier, στην οδό Μόσχων, χτισµένο τον 15ο αι. µε το µικρό οικογενειακό παρεκκλήσι του Αγ. Νικολάου και την εντυπωσιακή είσοδο µε την λατινική επιγραφή και το οικόσηµο της οικογένειας.

Συνεχίζοντας την κατάβαση στην οδό Ζαµπελίου, ο επισκέπτης αφήνει στα δεξιά του την Οβριακή, την παλιά δηλαδή Εβραϊκή συνοικία, µε την ανακαινισµένη, µοναδική για την Κρήτη Εβραϊκή Συναγωγή και εξακολουθεί να θαυµάζει δηµόσια και ιδιωτικά κτήρια από την περίοδο της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, ανάµεσα στα οποία και ένα τούρκικο χαµάµ.

Η οδός Κονδυλάκη, δρόµος µε ιδιαίτερο τουριστικό χρώµα, διασταυρώνεται µε την οδό Ζαµπελίου και οδηγεί τον επισκέπτη προς το εσωτερικό της παλιάς πόλης.

Παίρνοντας µια τελευταία γεύση του χαρακτήρα της µεσαιωνικής πόλης φτάνει κάτω από τον επιπροµαχώνα Schiavo, απ’ όπου µέσω της µικρής και πολύ όµορφης πλατείας της οδού Φ. Πόρτου θα ξαναβρεθεί στην οδό Χάληδων στο ύψος των Στιβανάδικων.

Ανατολικότερα του λιµανιού ο επισκέπτης θα συναντήσει την ιστορική πλατεία της Σπλάντζιας, όπου θα δει το Ναό του Αγίου Νικολάου (1204) µε τον τούρκικο µιναρέ και τον αναγεννησιακό ναό του Αγ. Ρόκκου (1630). Γύρω από την πλατεία εκτείνονται γειτονιές µε έντονο τούρκικο ύφος.

Πέρα από το ιστορικό και τουριστικό κέντρο των Χανίων και εκτός των τειχών της παλιάς πόλης, µπορεί να επισκεφτεί κανείς την ιστορική συνοικία της Χαλέπας µε τα αρχοντικά του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα και τα Ταµπακαριά.

Εκεί θα δει κανείς το Παλάτι του Πρίγκιπα Γεωργίου και το σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου, που σήµερα φιλοξενεί το Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», µε τον ανδριάντα του στηµένο στην οµώνυµη πλατεία, τη Γαλλική Σχολή (1860), την ρώσικη εκκλησία της Αγ. Μαγδαληνής και την εκκλησία της Ευαγγελίστριας.

Επιστρέφοντας από την Χαλέπα προς την πόλη και από τα έργα των νεοτέρων χρόνων αξίζει κανείς να δει την κυκλική πλατεία Ελευθερίας, µε το άγαλµα του Ελευθερίου Βενιζέλου στο κέντρο απέναντι από το Μέγαρο της Νοµαρχίας (και των Δικαστηρίων) εξαιρετικό δείγµα τούρκικης αρχιτεκτονικής. Στην οδό Δηµοκρατίας, τέλος, βρίσκονται το Δεσποτικό και το Πολιτιστικό Κέντρο της Ιεράς Μητρόπολης Κυδωνίας και Αποκορώνου, το Πνευµατικό Κέντρο Χανίων, το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας των Λαών, οι παλαιοί Ιταλικοί Στρατώνες, το δηµοτικό ρολόι, ο Δηµοτικός Κήπος και οι εγκαταστάσεις του Δηµοτικού Σταδίου Χανίων.

Η όµορφη πόλη των Χανίων κερδίζει επάξια λοιπόν τον τίτλο του διαµαντιού της Κρήτης αφού συνταιριάζει µε τρόπο µοναδικό κάθε παλιό µε όλα τα νεότερα. Το θρυλικό µινωικό µεγαλείο µε την βενετσιάνικη πνευµατικότητα, την τουρκική απλότητα µε τον κλασικιστικό πλούτο, την µεσαιωνική οµορφιά µε την σύγχρονη µεγαλοπρέπεια, το λιτό αρχιτεκτονικό ύφος µε την πολύπλοκη σύνθεση…